بررسي اهمیت منافع اجتماعي در اهداف بنگاههای تولیدی )رويکرد انت ادی به هدف مداکثر کردن سود(

Transcript

1 صف لنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / شماره دوم / بهار بررسي اهمیت منافع اجتماعي در اهداف بنگاههای تولیدی )رويکرد انت ادی به هدف مداکثر کردن سود( زهرا 2 نحراللهي 1 مسنعلي دانش 9 میثم ممیدی چکیده در نظریات کالسیک و نئوکالسیک فرض اصلی در بررسی رفتار تولیدکننده فرض حداکثر کردن سود توسط بنگاه است اما در مباح اهداف متنوعی برای فعالیت یک بنگاه مطرح شده است. نظری و بررسیهای موردی انجام شده این پگوهش میکوشد با بهره گیری از یک تتقیق میدانی به بررسی جایگاه این اهداف نزد مدیران بنگاههای تولیدی شهرستان یزد پردخته تا دریابد نظریات مطرح شده تا کنون کدام یک با دنیای واقعی مطابقت دارد. نتایج تتقیق نشان میدهد %99/9 درصد از مدیران بنگاهها ادعا کردهاند که اهداف اجتماعی به اندازه سایر اهداف برای آنها اهمیت دارد. همچنین از بین %08 مدیری که یک هدف واحد را برای بنگاه نپذیرفتند %96 گفتهاند که برای رفاه اجتماعی اهمیت باالیی در تابع هدف خود قائل هستند و صرفا اهداف مادی را در نظر نمیگیرند. کلمات کلیدی: اهداف بنگاه حداکثر سود. nasrolaz@yahoo.com Danesh@yazduni.ac.ir m_hamidi1987@yahoo.com - 9 استادیار دانشکده اقتصاد مدیریت وحسابداری دانشگاه یزد - 2 هیأت علمی دانشگاه یزد - 1 دانشجوی رشته علوم اقتصادی دانشگاه یزد

2 98 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی م دمه 2( بررسی رفتار عامالن اقتصادی )مصرفکننده و بنگاه تولیدی( بخش وسیعی از مباح اقتصاد خرد را به خود اختصاص داده است. از این رو میتوان گفت بررسی رفتار هر یک از این عامالن اقتصادی میتواند حائز اهمیت باشد. یک طرف این عامالن اقتصادی را بنگاهها شامل میشوند که یکی از عناصر مهم اقتصاد و جامعه به شمار میآیند که از جهات مختلف دارای تعامل با دیگر اع ا جامعه مانند مردم و دولت هستند و در پی آنند که جایگاه خود را ارتقا بخشیده و نقش مؤثرتری ایفا کنند. هر یک از این بنگاهها دارای اهداف خاصی هستند که از دید اقتصاد متعارف این اهداف عمدتا مادی بوده و مدیران بنگاهها با توجه به اصل عقالنیت به دنبال حداکثرسازی منافع بنگاه هستند که این منافع میتواند شامل: سود فروش تولید و... باشد اما آن چیزی که در یک جامعه اسالمی درباره بنگاهها میتواند قابل توجه باشد اهداف معنوی و اخالقیست که یک بنگاه در جامعه اسالمی میتواند به دنبال آن باشد و اینکه مدیر بنگاه تا چه اندازه تتت تاثیر آموزههای دینی رفتار میکند. از این رو این مقاله با بررسی نظریات اقتصاد متعارف و اقتصاددانان مسلمان در حوزه رفتار بنگاه به جایگاه اهداف معنوی و اخالقی در رفتار مدیران بنگاههای تولیدی میپردازد. )1 ادبیات تح یق از آنجایی که این مطالعه به بررسی اهداف بنگاههای تولیدی و نقش دین در اهداف مدیران میپردازد در این بخش مطالعه سعی شده مهمترین اهداف مطرح شده توسط اقتصاددانان به تفکیک در دوبخش شامل نظریات اقتصاد متعارف ونظریات اقتصاد اسالمی آورده شود که بخش اول شامل ادبیات این حوزه در اقتصاد متعارف و بخش دوم مربو 2-1( اقتحاد متعارف در مباح به اقتصاد اسالمی است. نظری و در نتایج تتقیقها و بررسیهای موردی انجام شده در اقتصاد متعارف اهداف متنوعی برای فعالیت یک بنگاه مطرح و مورد بت قرار گرفته است. نظریه بنگاه و دیدگاه سنتی مقوله حداکثر کردن سود را تنها هدف یک بنگاه اقتصادی دانسته و معتقد است که هر چه سود یک بنگاه بیشتر باشد موفقیت آن بیشتر است. این تئوری مربو به نئوکالسیکهاست که بنگاه را موسسهای برای تبدیل نهادهها به متصول میدانند و معتقدند هدف بنگاه حداکثر کردن سود است. هر بنگاه یک رفتاری عقالنی داشته باشد با انتخاب و استفاده از عوامل تولید و

3 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 95 به حداقل رساندن هزینههای فعالیت و تولید به دنبال حداکثر کردن سود جاری صاحبان بنگاه خواهد بود.در این دیدگاه تنها هدف و یا اصلیترین هدف بنگاه صرفا حداکثر کردن تفاوت درآمد و هزینههاست 9 )المبرتینی 2669 (.در طول تاریخ معاصر نظریههای جدیدی برای تکامل نقد و حتی رد نظریه حداکثر سود نئوکالسیکها بوجود آمده است. مکتب اقتصاد رفتاری یکی از مکاتبی که در صدد اصالح و تکمیل نظریه نئوکالسیکها برآمده است. در همین راستا 2 بورنهام )2691( عنوان می کند هواداران مکتب اقتصاد رفتاری آن را عکسالعملی در برابر ضعفها و کاستیهای اقتصاد متعارف میدانند. وی همچنین دلیل اصلی پیشرفت مکتب اقتصاد رفتاری را نقد و رد نظریات نئوکالسیک به وسیله شواهد ارائه شده توسط آنها میداند. بورنهام عنوان میکند بین واقعیت و نظریات نئوکالسیک شکاف عمدهای وجود دارد. 1 مطالعه ملیس و همکاران )2660( نیز بیان میکند که رفتار بسیاری از جانداران از جمله انسان پیچیده است و پیش فرض قرار دادن یک سری اصول درباره رفتار انسان اشتباه است این مقاله همچنین بیان میکند که هر دو نظریه نئوکالسیک و اقتصاد رفتاری برای تکامل به یک دیدگاه جدید نیاز دارند. به غیر از اقتصاد رفتاری که سعی در رفع عیوب اقتصاد نئوکالسیک دارد مکتب اتریشی یکی از مکاتبی است که نقدهای جامعی را بر اقتصاد نئوکالسیک وارد کرده 5 است. در همین راستا سوبودا )2699( بیان میدارد یکی از جامعترین انتقادها بر تتلیل 9 نئوکالسیک بوسیله مکتب اتریشی صورت گرفته است. به اعتقاد لیتلچایلد و اون )9586( مکتب اتریشی فرض نئوکالسیکها مبنی بر اطالعات کامل در بازار را مورد نقد قرار داد به نظر آنها دانش جزئی و نه کامل است. عالوه بر نظرات رفتارگرایان و نظرات مکتب اتریشی اقتصاددانان دیگری نیز بودهاند که نظریه نئوکالسیکها را زیر سؤال بردهاند. از جمله 0 ویلیامسون )9599( که معتقد است مدیران به دنبال حداکثر کردن سود نیستند یعنی با این اهداف قیمت و مقدار تولید را تعیین نمیکنند بلکه به دنبال حداکثر کردن منافع شخصی خود هستند و ممکن است اهداف 1 - Lambertini, L. 2 -Burnham, T C. 3 -Melis, A et al. 4 - Svoboda, F. 5 -Littlechild, S.C & Owen, G. 6 - Williamson, O.E.

4 86 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی 9 متعدد دیگری را پیگیری نمایند. کوهن و سایرت )9509( نیز بیان میکنند که تتقیق جامعی الزم است تا رفتار واقعی بنگاه یعنی تصمیمگیری آن را در درون بنگاه در خصوص تولید قیمتگذاری و اینکه بنگاه به جای یک کاال چند کاال را تولید میکند و... را بررسی نماید. حداکثر کردن فروش یکی دیگر از اهداف مطرح شده در اقتصاد متعارف است. در همین 1 2 راستا ریکی و کروک )9598( عنوان میکنند بامول معتقد است که مدیران به دنبال حداکثر کردن فروش هستند. همچنین آنها بیان میکنند که نظریات بامول تاثیر زیادی بر کتابهای درسی رشته اقتصاد داشته است. 9 5 ردر )9582( و سایتوسکی )9551( معتقدند که حداکثر کردن مطلوبیت و داشتن زندگی راحت یک بخش از زندگی افراد است یعنی هدف مدیران حداکثر کردن رضایت است که تنها با پول بیشتر به دست نمیآید بلکه ممکن است با داشتن وقت استراحت کافی عملی شود. ویلیامسون )9505( در کتاب خود بیان کرده است گستردگی فعالیت و اندازه بنگاهها وجود پیچیدگیهای فراوان در فعالیت بنگاههای بزرگ تولیدی در سطح یک کشور و حتی در سطح جهانی شدن جدا مسأله بویگه از بسیاری در مدیریت از مالکیت شرکتهای بزرگ تولیدی منجر به پیدایش اهداف جدیدی بجز حداکثر کردن سود و بنگاهها شده است. مدیران بنگاهها که توسط مجامع عمومی )صاحبان سهام( شرکتها انتخاب میشوند پس از کسب سطح مشخصی ازسود ساالنه به حداکثر کردن مطلوبیت و خرسندی خود میاندیشند. این خرسندی میتواند به صورت حقوق پاداش و سایر مزایای مادی و یاگسترش اندازه بنگاه متدوده و دامنه مدیریت تعداد کارکنان و کارخانه و یا حد کا 0 ثر کردن سود در مغایرت باشد )میسانجی 2662(. شکل بگیرد که حتی بع ا ممکن است با هدف 9 کارتر و گرینوود )9558( میگویند جدایی مالکیت بنگاه )توسط سهامداران( از کنترل داراییهای بنگاه )توسط مدیران( سواالتی را پیرامون متل تمرکز قدرت و چگونگی استفاده از آن در بنگاهها مطرح میکنند. آنها بیان میکنند در دنیای واقعی رفتار حداکثر کردن نر رشد بنگاه 1. Cohen, K..J & Cyert, R. M. 2. Reekie, W. D & J. N. Crook. 3. Baumol, W. 4. Reder, M. 5. Scitovsky, T. 6. Misangyi, V.F. 7.Carter, M& Greenwood, M, S.

5 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 89 فرض واقع بینانهتری برای این نظریه است. این نظریه به طور اجتنابناپذیری از امر جدایی مالکیت و مدیریت بنگاه و آثاری که برانگیزه مدیران دارد ناشی میشود. اما تالشهایی که برای نمایش این تفاوت به ظاهر مسلم در انگیزهها بین بنگاههایی که توسط مالکان اداره میشوند معمول شده تاکنون نتوانسته است موفقیتی در تغییر عملکردی که شاخن اندازهگیری آن رشد یا سود باشد نشان دهد )عمادزاده مرت ی 9199(. در اقتصاد متعارف اهداف متعددی برای بنگاههای تولیدی عنوان شده است که در به مهمترین آنها اشاره شد در ادامه بت به بررسی اهداف بنگاهها در اقتصاد اسالمی پرداخته شده است. 1-1( اقتحاد اسالمي اقتصاددانان مسلمان برخی مبانی و فروض نظریه کردهاند. یکی از فروضی کهتقریبا همه آن را متور مباح کردهاند فرض حداکثر کردن سود بهعنوان هدف تولیدکننده رفتار تولیدکننده را نقد و بررسی خود قرار داده و آن را اثبات یا نفی مسلمان است. به دلیل نقش متوری این بت در نظریه رفتار تولیدکننده گفتارهای گوناگون در این باره در ادامه آمده است. 9 صدیقی )9592( معتقد است: کارفرمای مسلمان نمیتواند همواره تتت تاثیر انگیزه حداکثر کردن سودمالیخود قرار داشته باشد زیرا وی دارای انگیزه برتری مطابق با ایدهآلهای اسالمی عدالت و نوعدوستی است از اینرو»رفتار عقالیی اقتصادی«یعنی حداکثرسازی سود در فرد مسلمان به حدودی که بهوسیله دو اصل عدالت و نوعدوستی تعیین میشود متدود خواهد شد. در حقیقت این دو اصل حد باالی سود را تعیین میکند. حد پایین سود حداقل سودی است که در تعارض بین خیرخواهی برای مردم و منافع خود برای دستیابی به آن اصرار خواهدکرد. وی حداقل سود را میزانی تعریف میکند که زیانهای احتمالی حال و آینده را جبران کند و افزون بر آن درآمد متوسط مورد نیاز برای تأمین زندگی مناسب کارفرما را فراهم آورد. کارفرمای مسلمان به دنبال کسب»سود رضایت بخش«در تمام حاالت است و سود رضایتبخش سودی است که بین دو حد تعریف شده پیشین باشد بهگونهای که هم احساس کند انسان خوبی است و هم انگیزه 1.Siddiqi, M.N.

6 82 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی وی را برای کسب پول و حف و توسعه کسب و کارش برآورد. تولیدکننده بین زبیر حسن )2668( را مسلمان نظری حداکثرسازی بسط سود یافتهتر در از قالب صدیقی رعایت ارائه ارزشهای وی میکند. اسالمی هدف میداند. همچنین بیان میکند هدف دیگر تولیدکننده مسلمان عدالت در توزیع منافع حاصل از تولید همه کسانی ایفا سهمی تولید در که است کردهاند. سومین وی مراعات را هدف متدودیتهای کسب سود بیان میکند که با رعایت حقوق و قاعدههای معاملههای اسالمی مانند: حرمت ربا غرر تدلیس و مانند اینها پرداخت حداقلی از دستمزد به کارگران رعایت قواعد اسالمی مالکیت و سهم آنها شکل میگیرد )عزتی 9156(. 9 نقوی )9589( نیز بر این نظر است که از دیدگاه اسالمی تولیدکننده آزاد است سود خود را با رعایت چهار شر حداکثر کند. این چهار شر عبارت هستنداز: الف( سود اضافه )غیرعادی( دریافت نکند و در توزیع عواید بین سود و دستمزد عدالت را رعایت کند. ب( در بازارهایی که سود غیرمتعارف دارد سود تعدیل شود. ج( کاالهای خصوصی نسبت به کاالهای عمومی افزایش نیابد به ویگه در کشورهایی که فقر عمومیتر است. د( سبد مصرفی که برای کارکنان در نظر گرفته میشود باید شامل دستمزد و کاالهای مورد نیاز آنها باشد. نقوی )9555( در مطالعهای دیگر بیان میکند: در اقتصاد متعارف مدل نظری بنگاه بر اساس متغیرهای اقتصادی است و ساختار بنگاه شامل یک تابع هدف که در درجه اول به دنبال حداکثر سود و به حداقل رساندن هزینه است و به ندرت تابع هدف بنگاه شامل اجزای اخالقی و اجتماعی است. 2 آزید و همکاران )2669( به بررسی تاثیر رفتار بنگاه و مدیریت آن در چارچوب قوانین اسالمی و اصول اخالقی با طرح یک مسئولیت اجتماعی سازمانی ایدهآل از دیدگاه اسالم پرداخته و نشان دادهاند که ذهنیت اخالقی و اسالمی در ابعاد اقتصادی باع افزایش سطح 1. Naqvi, S. 2. Azid, T et al.

7 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 81 بهرهوری اقتصاد میشود و همچنین سطح رفاه اجتماعی را افزایش میدهد. آزید )2668( در مطالعهای دیگر بیان میکند که در چارچوب آموزههای اسالم عوامل اقتصادی میتوانند در تمام زمینهها یک حرکت مثبت و قابل قبول داشته باشند. 9 یوسف و امین )2669( در مقاله خود میگویند هدف یک بنگاه اسالمی تنها حداکثرکردن سود نیست بلکه حداکثرکردن منافع اجتماعی میتواند پاسخی برای این سؤال که هدف بنگاه اسالمی چیست باشد که شاید آن را بتوان از اصول بدیهی نظام اقتصاد اسالمی دانست. بر این اساس بنگاه اسالمی باید به دنبال یک سطح عادالنه و رضایتبخش از سود بوده و از هدفگذاری برای سود بیش از حد اجتناب کند زیرا اولویت یک بنگاه اسالمی ارزشهای معنوی و اخالقی است نه منطق اقتصاد متعارف. ویلیامسون )2666( نیز به عنوان یک اقتصاددان اقتصاد متعارف بر نقش دین در هدف گذاری بنگاه و تقویت روحیه اجتماعی بنگاه تأکید میکند. 2 تاجالدین )2668( عنوان میکند اسالم به تولیدکننده میآموزد که چگونه به بهبود وضعیت مردم تمایل داشته باشد و برای بهبود وضعیت مردم از خود بگذرد در واقع اسالم تولیدکننده را از خودخواهی به نوعدوستی سوق میدهد بهگونهای که در تصمیمگیری نسبت به تعیین مقدار تولید و قیمت باید به اصل نوعدوستی توجه داشته باشد. وی همچنین بیان میکند که 1 اگرچه اسالم با خودخواهی مخالف است اما خودنگری را مجاز میشمارد. میرمعزی )9189( بیان میکند نظام اقتصادی اسالمی به لتاظ انگیزه عامالن به سه بخش تقسیم میشود: او ل بخش خصوصی که در آن رفتارهای اقتصادی مردم به انگیزه سود صورت میگیرد دوم بخش دولتی که انگیزه رفتارها در آن به انگیزه مصالح اجتماعی است و سوم بخشی است که در آن رفتارهای مردم به انگیزهای غیر از سود همچون مصالح اجتماعی و ثواب آخرتی انجام میشود بنابراین الزم است بین بنگاههایی که در بخش اول فعالیت میکنند با بنگاههای بخش دوم و سوم تفکیک و رفتار هر یک را جداگانه تتلیل کرد. به عبارت دیگر میتوان گفت: در اقتصاد اسالمی دو نوع بنگاه متصور است: یک نوع بنگاهی که در چارچوب قوانین بازارهای اسالمی به دنبال حداکثر ساختن سود است و دیگری بنگاهی که هدف او انجام کار خیر و رفع نیازهای جامعه است و فقط برای آنکه بتواند به حیات اقتصادی خود ادامه دهد 1. Yusof, S. A. & Amin. R. M. 2. Tag el-din, S. 3. Self-Interest.

8 85 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی حداقلی از سود را در نظر میگیرد. بسیاری از موسسات خیریه و بنگاههایدولتی جزو نوع دومند. میتوان گفت:هدف این بنگاهها حداکثر تولید با حداقلی ازسود است زیرا رفع نیاز جامعه و انجام کار خیر در یک بنگاه تولیدی به وسیله تولید بیشتر تتقق مییابد. )ع( موسایی )9181( در مطالعهای به بررسی اصول حاکم بر تولید از دیدگاه امام علی پرداخته است. وی انگیزهها و جهتگیریهای مطلوب در کار و تولید از دیدگاه ح رت را در موارد زیر خالصه میکند: داشتن قرب الهي. مکتب اسالم برای همه فعالیتهای انسان جهتی کلی را تعیین کرده و آن این که انجام آنها اگرچه به زندگی مادی انسانها مربو باشد الزم است در مسیر الهی قرار گیرد تا پاداش آخرتی نیز داشته باشد یعنی اگر برای مثال در فعالیت تولید تولیدکنندهای برای بدست آوردن سودی میکوشد باید این کار را از طریقی ادامه دهد که نه تنها با دستورهای الهی منافات نداشته باشد بلکه در جهت خشنودی و رضای خدا باشد چنانکه آن ح رت میفرماید: اگر شما مرد کار و عمل هستید پس عمل کنید بدانچه که شما را روز عرض حساب رستگاری بخشد. تل ي تولید به صورت يکي از محاديق عمل صالح. در این زمینه ح رت )ع( علی میفرماید: به راستی که پس از مرگ هیچ چیز جز عمل صالتی که آن را پیش فرستاده باشی تو را بینیاز نگرداند پس از عمل صالح توشه بیندوز. بنابراین اگر فعالیتی جز عمل صالح باشد متدودیتی برای انجام آن وجود ندارد و تولید کننده در این زمینه میتواند هر چه بیشتر فعالیتهای تولیدی خود را گسترش دهد چرا که میداند هر چه بیشتر مشغول کار باشد به همین نسبت از پاداشی بیشتر بهرهمند خواهد بود و روز رستاخیز به آسایش و آرامش دست خواهد یافت. انجام تولید در جهت منافع جامعه و خدمات به خلق. )ع( علی میفرماید: به راستی که خداوند سبتان را بندگانی است که نعمتهای خود را به آنها اختصاص داده است برای منافع بندگانش و مادام که آنها در کار بذل و بخشش از آن نعمت هستند این نعمتها در دست آنان باقی میماند. همین که آنها از دادن و بخشش آن نعمتها خودداری کنند خدا هم آن را از آنها گرفته به دیگران میبخشد.

9 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی بهرهگیری صحیح و بهینه از امکانات جامعه. )ع( ح رت علی در این زمینه میفرمایند: به صالح درآور هر نعمتی را که خداوند بر تو ارزانی داشته و هیچ یک از نعمتهای خداوند نباید نزد تو تباه گردد و باید نشانه نعمتی که خداوند سبتان به تو داده در تو پیدا باشد. تالش در جهت خودبسايي و است الل و رهايي از وابستگي. خودبسایی و عدم وابستگی به )ع( بیگانگان باید از اهداف راهبردی جامعه اسالمی تلقی شود. علی در این باره میفرماید: درخواست از دیگران کمند خواری است بر گردن که عزت ارجمند را میگیرد و گوهر پاک گهر را میستاند. مراعات زمینههای نیاز جامعه و اولويتها. تاکید اصلی ح رت در تولید بر تولید کاالی ضروری است. در این باره فرموده است: تولید مقدار کمی که انسان نیازمند آن است بهتراست از بسیاری که انسان از آن بی نیاز باشد. به نظر میرسد اکثر متققان اقتصاد اسالمی بر این مطلب اتفاق نظر دارند که رفتار تولیدکننده مسلمان در اقتصاداسالمی با رفتار تولیدکننده در اقتصاد سرمایهداری تفاوت دارد و این تفاوت ناشی از آن است که برای تولیدکننده مسلمان غیر از سود مادی مصالح اجتماعی و ثواب آخرتی نیز مطرح میشود. 9( روش پژوهش با توجه به موضوع تتقیق ودر نظر گرفتن متغیرهای اصلی این پگوهش با استفاده از روش 9 پیمایش و به وسیله پرسشنامه صورت گرفته است. پرسشنامهها توسط متققین و با مراجعه به پرسششوندهها جمعآوری شد. روش کار بدین صورت بود که بعد از انتخاب و مشخن شدن نمونهها که با روش نمونهگیری تصادفی ساده و انتخاب شده بود پرسشگر با مراجعه به تکتک نمونههای انتخاب شده از آنها درخواست کرده پرسشنامه تهیه شده را پر کنند که در تمامی مراحل تکمیل متققین ح ور داشته تا در صورت وجود سوال توسط نمونههای انتخاب شده پاسخگو باشند. جامعه آماری تتقیق شامل تمامی بنگاههای تولیدی شهرستان یزد که در زمان جمعآوری اطالعات یعنی از آبان تا پایان دیماه 9159 فعال بودهاند میباشد. 1. Survey

10 80 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی 2-9 (پايايي پرسشنامه به منظور بررسی پایایی یک پرسشنامه از ضریب آلفای کرونبا کرونبا متاسبه شده با استفاده از نرمافزارSPSS در جدول ارائه شده است. استفاده میشود. آلفای است. Cronbach's Alpha N of Items برابر با 055/. میباشد که نمایانگر پایایی پرسشنامه همانطور که در جدول مشخن است مقدار آلفای کرونبا 1-9( روايي پرسشنامه آلفای کرونباخ برای بررسی روایی پرسشنامه مورد نظر در این تتقیق از اعتبار صوری استفاده شده است. ابتدا نسخهای از پرسشنامه در اختیار اساتید و صاحب نظران قرار گرفت تا اعتبار صوری پرسشنامه سنجیده شود و نظرات پیشنهادی ایشان در مورد پرسشنامه اعمال شد به گونهای که بنا به نظر ایشان برخی سؤاالت که مبهم نامفهوم دوپهلو یا بدون ارتبا به موضوع بودند از پرسشنامه حذف و گویههای بهتر و مناسبتربا موضوع تتقیق در پرسشنامه قرار داده شد. جدول 9 متغیرهای پگوهش Variable prof it Soc-Res Sale Growth Survival Stockholders منافع سهامداران بقا رشد فروش در جدول 9 متغیرهای مورد استفاده در این پگوهش معرفی شده است. مسئولیت اجتماعی سود متغیر 9-9( مجم نمونه در این تتقیق برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است: که در این فرمول واریانس جامعه و مقدار آمار z d z مقدار متغیر نرمال واحد متناظر با سطح اطمینان α-9 درصد مقدار خطای مجاز است. در این تتقیق با در نظر گرفتن سطح اطمینان %59 9/50 تعیین شد. همچنین بدلیل در دست نبودن واریانس جامعه از واریانس نمونه

11 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 89 ابتدایی تهیه شده که برابر 6/960 است استفاده و مقدار خظای مجاز نیز برابر 6/69 در نظر گرفته شده است. بنابراین با استفاده از فرمول کوکران خواهیم داشت: چنانچه تعداد نمونه به دست آمده نسبت به حجم جامعه کوچک باشد یعنی 6/69 حجم نمونه متاسبه شده به عنوان حجم نمونه نهایی در نظر گرفته میشود. از آنجایی که این نسبت در این تتقیق بیش از 6/69 است تعداد نمونه بدست آمده را رابطه زیر تعداد نمونه برای تعیین حجم نمونه نهایی تعدیل میشود: 6 نامیده و با استفاده از بنابراین در این تتقیق حجم نمونه 959 میباشد ( آمار توصیفي متغیرهای پژوهش به منظور بررسی و تجزیه و تتلیل اولیه دادهها ابتدا اطالعات مربو به آمارهای توصیفی متغیرهای مورد مطالعه در این پگوهش در جداول شماره 2 الی 5 ارائه شده تا شمایی کلی از دادههایی که در این پگوهش مورد تتلیل واقع شدهاند به دست آید. جدول 1 نوع مالکیت بنگاه نوع مالکیت فراواني فراواني نسبي 6/99 خصوصی 965 6/91 دولتی 26 6/999 تعاونی 25 همانطور که در جدول 2 مشاهده میشود بخش عمدهای از بنگاههتای متورد بررستی) %99 ( را بنگتاههتای خصوصتی تشکیل دادهاند.

12 88 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی اطالعات مربو جدول 9 نحوه اداره بنگاه فراواني نسبي نحوه اداره بنگاه فراواني 6/59 توسط مدیر 02 6/95 توسط مالک 56 به نتوه اداره بنگاه در جدول 1 ارائه شده است. همانطور که مشاهده میشود %59 از بنگاه های مورد بررسی توسط مدیران غیر مالک و %95 از آنها توسط مالکین اداره میشوند. جدول 1 تححیالت مدير بنگاه فراواني نسبي میزان تححیالت فراواني 6/25 دیپلم و فوق دیپلم 59 6/99 لیسانس 89 6/99 فوق لیسانس و باالتر 21 در جدول 5 اطالعات مربو به تتصیالت مدیران بنگاهها منعکس شده است. با توجته بته جتدول مشتخن میشود که تتصیالت اغلب مدیران لیسانس میباشد )%99(. ۵-9( آزمون تاثیر هر يک از متغیرهای مست ل بر پاسخ مديران با در نظر گرفتن نوع دادهها و روشهای تجزیه و تتلیل موجود در رابطه با اهداف مدیران به منظور بررسی اثر متغیرهای گوناگون بر اهداف بنگاهها در این پگوهش به بررسی همبستگی متغیرهای مستقل و وابسته )جدول 9( پرداخته شده است.همچنین در راستای تعیین چگونگی و میزان این تاثیرات نخست تاثیر هرکدام از متغیرهای مستقل بر اهداف بنگاهها به طور جداگانه تخمین زده شده که در ادامه به تشریح آن پرداخته شده است. 2-۵-9( تاثیر تححیالت بر اهداف مشخص شده نتیجه متاسبه همبستگی بین میزان تتصیالت و اهداف بنگاه در جدول 9 ارائه شده است. نتایج بدست آمده نشان میدهد میزان تتصیالت مدیران بنگاه تاثیر مثبت و معنیداری بر

13 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 85 انتخاب سود و مسئولیتپذیری بنگاه در قبال اجتماع به عنوان هدف بنگاه توسط مدیران دارد. به گونهای که با افزایش تتصیالت تمایل مدیران برای انتخاب این دو هدف به عنوان هدف بنگاه افزایش مییابد. همچنین ضریب همبستگی تتصیالت با مسولیت پذیری بنگاه در قبال اجتماع بیشتر از ضریب همبستگی تتصیالت با متغیر سود است. رابطه متغیر تتصیالت و منافع سهامداران در سطح 6/69 معنیدار است. متغیر تتصیالت با سایر اهداف مطرح شده یعنی فروش رشد بنگاه بقا و رابطه معنیدار ندارد. Variable Correlatio n Coefficient Sig. (2- tailed) جدول ۵ منافع سهامداران بقا رشد محاسبه همبستگي تححیالت با متغیرهای وابسته فروش مسئولست اجتماعی.189 سود ۵-9( بررسي اثر شیوه اداره بنگاه بر پاسخ مديران از آنجایی که اداره بنگاه یا توسط مدیر یا مالک بنگاه صورت میگیرد و نتوه اداره یک متغیر کیفی است در این بخش برای بررسی رابطه بین نتوه اداره بنگاه و متغیرهای وابسته از آزمون مقایسه میانگینها یا آزمون t استفاده میشود که در ادامه به بررسی مقایسه میانگین پاسخهای مدیران بین بنگاههایی که توسط مدیر مالک و بنگاههایی که در آنها مدیریت از مالکیت جدا است پرداخته شده است.

14 56 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی میانگین پاسخ مدیران در رابطه با جایگاه منافع سهامداران در بین اهداف مدیران در جدول شماره 0 ارائه شده است. همانطور که از جدول 0 مشخن است میانگین امتیازات بنگاههایی که مدیریت از مالکیت جداست 99/99 و بنگاههایی که توسط مالک اداره میشوند 99/20 است. جدول 1 نتایج ناشی از بررسی معنیداری تفاوت میانگین دو جامعه در جدول 9 منعکس شده است. فرض صفر این آزمون این است که واریانس دو گروه با هم برابرند در اینجا سطح معنیداری آزمون لوین 6/618 میباشد که از 6/69 کمتر است بنابراین نشان میدهد تفاوت میانگین دو گروه در سطح 6/69 معنیدار نیست. جدول 1

15 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 59 در این قسمت به مقایسه میانگین نظرات مدیران و مالکان درباره فروش و جایگاه فروش در اهداف مدیران پرداخته شده است. در جدول 8 میانگین امتیازها مشخن است که برای مدیران 8/99 و برای مالکان 8/59 بدست آمده است. جدول 8 اطالعات گزارش شده در جدول شماره 5 نشان میدهد که آیا میانگین دو گروه با هم اختالف معنیدار دارد یا خیر که بر اساس آن میتوان نتیجه گرفت که میانگینهای دو گروه در سطح 6/69 اختالف معنیداری دارند. بدین معنی که فروش در نزد مدیرانی که مالک نیز هستند جایگاه باالتری نسبت به مدیران غیر مالک دارا میباشد. جدول 3 نتایج متاسبات منعکس شده در جدول شماره 96 منافع اجتماعی نزد مدیران 0/90 و برای مالکان 0/99 است. جدول 21 نشان میدهد که میانگین امتیازات اهمیت

16 52 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی از آنجایی که سطح معنیداری برای سطر اول بزرگتر از 6/69 است پس بین میانگین دو گروه اختالف معنیداری وجود ندارد )جدول 99(. جدول 22 میانگین امتیاز مربو به اهمیت رشد بنگاه از نظر مدیران در جدول 92 ارائه شده که نشان میدهد که این میانگین برای بنگاههایی که توسط مدیر غیر مالک اداره میشود 8/109 و برای بنگاههایی که توسط مالک اداره میشود 8/599 است. جدول 21 نتایج ناشی از آزمون لوین نشان میدهد بین میانگین دو گروه در سطح 6/69 اختالف معنیدار وجود دارد. یعنی رشد بنگاه برای مدیران مالک ارزش بیشتری دارد تا مدیران غیر مالک )جدول.)91 جدول 29

17 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 51 نتایج مربو به مقایسه نگرش مدیران بنگاهها در مورد هدف حداکثرکردن سود که در جدول شماره 95 منعکس شده نشان میدهد که میانگین پاسخها برای بنگاههایی که مدیریت جدا از مالکیت است 99/89 و برای بنگاههایی که توسط مالک اداره میشود 99/95 است. جدول 21 اطالعات منعکس شده در جدول شماره 99 نشان میدهد که اختالف معنیداری بین میانگین دو گروه وجود ندارد و فرض برابری واریانسها را نمیتواند رد کرد. جدول 2۵ 9-۵-9( رابطه نوع مالکیت بنگاه با متغیرهای وابسته در این مرحله به منظور بررسی تاثیر نوع مالکیت بر پاسخ مدیران از تتلیل واریانس استفاده شده است. آزمون تتلیل واریانس یا F مانند آزمون t برای تتلیل تفاوت بین میانگینها بکار میرود. آزمون تتلیل واریانس تعمیم یافته آزمون tاست و برای ارزیابی یکسان بودن یا نبودن دو یا چند جامعه به کار برده میشود. میتوان گفت اگر در یک آزمون برای مقایسه دو جامعه از طریق آزمون t آمده معنیدار باشد در همان سطح طبق آزمون F در یک سطح اطمینان معین جواب بهدست نیز معنیدار خواهد بود. بین آزمون و t

18 55 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی آزمون Fرابطه زیر برقرار است: در این مرحله از پگوهش به رابطه بین نوع مالکیت و میزان تمایل به انتخاب منافع اجتماعی پرداخته شده است. جدول 90 میانگین امتیازاتی که مدیران بنگاههای دولتی خصوصی و تعاونی به هدف مسئولیت اجتماعی دادهاند گزارش شده است. همانطور که دیده میشود میانگین امتیاز هر یک از گروهها در جدول آمده است. که میانگین امتیاز بنگاههای دولتی 9/11 خصوصی 0/80 و تعاونی 0/2 میباشد. نوع مالکیت جدول 21 میانگین امتیازات منافع اجتماعي به تفکیک مالکیت دولتي خحوصي تعاوني 1/1 1/81 ۵/99 میانگین جدول 99 بیان میکند بین میانگین امتیازات بنگاهها نوع با مالکیت تفاوت معنیداری وجود دارد. به عبارت دقیقتر حداقل میانگین یکی از گروهها با بقیه تفاوت معنیداری دارد. ولی 9 بر اساس این خروجی ق اوت بیشتری نمیتوان انجام داد بنابراین باید آزمون توکی انجام شود تا مشخن شود که میانگین کدامیک از گروهها با بقیه متفاوت است. جدول 21 خروجي تحلیل واريانس 1.Tukey

19 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 59 جدول 98 اختالف میانگین امتیاز گروهها آمده است. همانگونه که در جدول مشخن است اختالف میانگین امتیازات بنگاههای دولتی و خصوصی 9/912- شده است. یعنی میانگین امتیازات بنگاههای خصوصی 9/912 از دولتی بیشتر است. همچنین نشان میدهد اختالف میانگین امتیازات دولتی و خصوصی معنیدار است زیرا سطح معنیداری کوچکتر از 6/69 است. دومین سطر نشان میدهد که اختالف میانگین دولتی و تعاونی معنیدار نیست زیرا سطح معنیداری بیش از 6/69 است. چهارمین سطر نیز نشان میدهد که اختالف میانگین بین دو گروه تعاونی و خصوصی معنیدار نیست زیرا سطح معنیداری 6/119 است. جدول 28 آزمون توکي نوع مالکیت جدول 23 میانگین امتیازات فروش به تفکیک مالکیت دولتي خحوصي تعاوني 3/1 8/81 1/83 میانگین

20 50 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی جدول 26 که سطح معنیداری و مقدار F میانگینهای سه گروه در سطح 6/69 معنیدار است. جدول 11 خروجي تحلیل واريانس را نشان میدهد. بیان میکند که اختالف بین بر اساس متاسبات انجام شده که در جدول 29 قابل مشاهده است میانگین امتیازات تعاونی 9/999 بیش از دولتی است و میانگین تعاونی 6/9905 بیش از خصوصی است. همچنین میانگین امتیازات بنگاههای دولتی با خصوصی و تعاونی معنیدار بوده اما اختالف میانگین دو گروه خصوصی و تعاونی معنیدار نمیباشد. جدول 12 آزمون توکي در ادامه بت مالکیت و تاثیر آن بر متغیرها در این قسمت به رابطه بین مالکیت بنگاهها و انتخاب رشد به عنوان هدف مدیران پرداخته شده است. در جدول شماره 22 میانگین هر یک از گروهها آمده است. همانطور که مشاهده میشود این میانگین برای تعاونی 5/5 دولتی 9/99 و

21 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 59 خصوصی 8/918 بهدست آمده است. نوع مالکیت جدول 11 میانگین امتیازات رشد به تفکیک مالکیت دولتي خحوصي تعاوني 3/1 8/19 1/۵۵ میانگین از آنجایی که سطح معنیداری برابر 6/669 است میتوان نتیجه گرفت فرض صفر مبنی بر عدم اختالف معنیدار بین میانگین گروهها رد شده فرض مخالف پذیرفته میشود. یعنی حداقل بین میانگین یکی از گروهها با بقیه تفاوت معنیداری وجود دارد )جدول 21(. جدول 19 خروجي تحلیل واريانس جدول 25 اختالف بین میانگین هر گروه را نشان داده و سطح معنیداری این اختالف را بیان میکند. این جدول نشان میدهد که میانگین امتیازات بنگاههای دولتی از خصوصی و تعاونی به ترتیب 9/981 و 9/855 کمتر بوده همچنین اختالف میانگین امتیازات بنگاههای دولتی با خصوصی و تعاونی در سطح 6/69 معنیدار است. همچنین اختالف میانگین خصوصی و تعاونی 6/009 به نفع تعاونی است و این اختالف معنیدار نیست.

22 حمیدی و دانش نصراللهی / اسالمی بانکداری و اقتصاد فصلنامه جدول توکي آزمون بته بتاال در که وابستهای متغیرهای بر داری معنی تاثیر مالکیت که کرد اشاره باید پایان در است. نداشته نشد اشاره آنها

23 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 55 نتايج و بحث با در نظر گرفتن نوع دادهها و روشهای تجزیه و تتلیل موجود در رابطه با اهداف مدیران به منظور بررسی اثر متغیرهای گوناگون بر اهداف بنگاهها در این پگوهش به بررسی همبستگی متغیرهای مستقل )مشخصات بنگاه و مدیران( و وابسته )اهداف تعیین شده از سوی مدیران( پرداخته شده است. نتایج این بررسی نشان میدهد که نوع مالکیت بنگاه تاثیر معنیداری بر انتخاب مدیران و توجه آنها به مسائل اجتماعی دارد به گونهای که این تمایل در بنگاههای با مالکیت خصوصی و تعاونی بیشتر از بنگاههای دولتی است. همچنین نتایج بیانگر این نکته است که بنگاههای تعاونی بیشتر به منافع اع ای خود توجه میکنند در مقایسه با بنگاههای دولتی و خصوصی. باتوجه به این نکته که امروزه مدیریت بسیاری از بنگاهها از مالکیت جداست این پگوهش سعی کرده تا به بررسی این نکته بپردازد که مدیران تا چه حد به منافع خود اندیشیده سعی میکنند مطلوبیت خود را افزایش دهند. نتایج بررسی پگوهش بیان میکند که مدیران بنگاهها در هدف گذاری برای بنگاه به منافع خود نمیاندیشند و منافع بنگاه را به منافع خود ترجیح میدهند. همچنین در انتخاب مسائل اخالقی و رفاه جامعه به عنوان هدف بنگاه بین مدیران و مالکان اختالف معنیداری ندارد یعنی اگر مدیر مالک باشد یا اینکه صرفا مدیر باشد تاثیری در انتخاب این هدف ندارد. این پگوهش عالوه بر تعیین رابطه هر یک از مشخصات بنگاه و مدیران آنها بر اهداف تعیین شده به تعیین مهمترین اهداف از سوی مدیران پرداخته است. با توجه به نتایج این بخش %29 از مدیران ادعا کردهاند که بنگاه آنها یک حداکثرکننده سود است و مهمترین هدف بنگاه آنها دستیابی به حداکثر سود میباشد. همچنین %99/9 درصد از مدیران بنگاهها ادعا کردهاند که اهداف اجتماعی به اندازه سایر اهداف برای آنها از اهمیت برخوردار است و تابع هدف آنها با تتقق اهداف اجتماعی آنها نیز به حداکثر میرسد. عالوه بر این در تتقیق انجام شده حدود %08 از مدیران عنوان کردند که بنگاه آنها صرفا دنبال یک هدف خاص مانند حداکثر سود فروش و یا رفاه اجتماعی نیست. آنها بیان کردند که در تابع هدف بنگاه آنها پارامترهای متعددی قرار دارد و این تابع هدف تنها با تتقق یک هدف منتصر به فرد نیست که به حداکثر میرسد. از بین این %08 مدیر %96 از آنها عنوان کردند که برای رفاه اجتماعی اهمیت باالیی در تابع هدف خود

24 966 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی برخوردارند و صرفا اهداف مادی را در نظر نمیگیرند. با توجه به نتایج بدست آمده مبنی بر اینکه %29 از مدیران حداکثر سود را مهمترین هدف خود قرار میدهند میتوان نظریه نئوکالسیکها را که عنوان میکنند: حداکثر کردن سود تنها هدف یک بنگاه اقتصادی بوده و هرچه سود یک بنگاه بیشتر باشدموفقیتآن بیشتر است را تامل برانگیز دانست. به عبارت دیگر این موضوع که %08 از مدیران با این موضوع که تنها هدف بنگاه آنها حداکثر کردن سود است موافقت نکرده اند را می توان مبنای تفکر و دقت بیشتر در صتت کامل نظرات کالسیک ها قرار داد. به عبارت دیگر همانطور که در مطالعه ملیس و همکاران )2660( ادعا شده است انسان ها موجودات پیجیده ای هستند که شرایط زمانی مکانی فرهنگی و... بر رفتارهای اقتصادی اجتماعی آنها موثر است و پیش فرض قرار دادن اصول ثابت برای آنها چندان صتیح به نظر نمی رسد. اگر چه باید دقت کرد که با توجه به نتایج به دست آمده نمی توان نظرات کالسیک ها به طور کامل رد کرد. زیرا بسیاری از مدیران اهدافی را برای بنگاه خود بیانکردهاند که نه تنها با حداکثر سود منافاتی ندارد بلکه بسیاری از این اهداف در راستای دستیابی به حداکثر سود میباشد. با نگاهی به نظریات اقتصاددانان مسلمان دریافته میشود که جایگاه خاصی برای اهداف غیرمادی نزد مدیران مسلمان قائل شدهاند به نظر میرسد با توجه به اینکه %99/9 درصد از مدیران بنگاهها ادعا کردهاند که اهداف اجتماعی به اندازه سایر اهداف برای آنها اهمیت دارد. همچنین از بین %08 مدیری که یک هدف واحد را برای بنگاه نپذیرفتند %96 گفتهاند که برای رفاه اجتماعی اهمیت باالیی در تابع هدف خود قائل هستند و صرفا اهداف مادی را در نظر نمیگیرند این نتیجه میتواند اهمیت نظریات اقتصاددانان مسلمان را مورد تایید قرار دهد.

25 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / بررسی اهمیت منافع اجتماعی در اهداف بنگاههای تولیدی 969 منابع و ماخذ: عزتی مرت ی نظريه رفتار تولیدکننده مسلمان فصلنامه اقتصاد اسالمی شماره.)9156( 15 عمادزاده مرت ی موسایی میثم اقتحاد رشد بنگاه مدیریت مدیرساز شماره 9 )9199(. )ع( اصول کلي ماکم بر تولید از ديدگاه امام علي فصلنامه اقتصاد اسالمی شماره 90 )9181(. میرمعزی حسین نظريه رفتار تولیدکننده اسالمي مجله اقتصاد اسالمی. شماره 91 )9181(. و ت اضای کار در اقتحاد 5. Azid, T.; M. Asutay and M. J. Khawaja, Price Behaviour, Vintage Capital and Islamic Economy, International Journal of Islamic and Middle Eastern, (2008). 6. Baumol, W. J, The Theory of Expansion of the Firm. American Economic Review 52,(1962). 7. Burnham, T,Toward a neo-darwinian synthesis of neoclassical and behavioral,journal of Economic Behavior & Organization, (2013). 8. Campagnolo, G, Criticisms of Classical Political Economy: Menger, Austrian Economics and the German Historical School.Business & Economics, (2012). 9. Cohen, K. J, & Cyert, R. M,Theory of the firm: resource allocation in a market economy. Prentice Hall (Higher Education Division, Pearson Education), (1965). 10. Lambertini, L,Firms' Objectives and Internal Organisation in a Global Economy. Conteporary Economic Theory and Policy, (2007). 11. Littlechild, S., & Owen, G,An Austrian model of the entrepreneurial market process, Journal of Economic Theory 23, (1980). 12. Melis, A., Hare, B., & Tomasello, M,Chimpanzees recruit the best collaborators, Science 311 (5765), (2006). 13. Misangyi, V. F, A Test of Alternative Theories of Managerial Discretion. University of Florida: a Dissertation Presented to the Graduate School of the University of Florida in Partial Fulfillment of the Requirements For the Degree of doctor of philosophy, (2002). 14. Naqvi, S. N. H., Islam, Economics and Society, London: Kegan Paul International,( 1994). 15. Reder, M. W,Chicago Economics: Permanence and Change, University of Chicago, (1982). 16. Reekie, W., & Crook, J, Managerial Economics, 3rd edn, Oxford and New Jersey: Philip Allan, (1978). 17. Scitovsky, T,A Note on Profit Maximization and its Implications, Review of Economic Studies 11, (1943)

26 962 فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسالمی / نصراللهی دانش و حمیدی 18. Siddiqi, M. N,The Economic Enterprise in Islam,Lahore: Islamic Publication, (1972). 19. Svoboda, F,In search of value: Vienna School of Art History, Austrian value theory and the others, The Journal of Socio-Economics 40, (2011). 20. Tag el-din, Seif I, Economic Analysis and Moral Policy: A Textbook of Islamic Economics, Leicester: The Islamic Foundation, (2008). 21. Williamson, O. E,Markets and Hierarchies: Analysis and Antitrust Implications, New York: Free Press, (1975). 22. Yusof, S. A. and R. M. Amin, A Survey on the Objective of the Firm and Models of Producer Behaviour in the Islamic Framework, Journal of King Abdul Aziz University: Islamic Economics, 20(2), (2007).